a a a

Historia

 

 Parafia świętego Jana Teologa w Białymstoku


   Od 1954 r. Bacieczki to dzielnica miasta Białystok. Wcześniej stanowiła ona oddzielną miejscowość z sięgającą daleko w przeszłość i bogatą historią. Pierwsze wzmianki o Bacieczkach jako oddzielnej miejscowości sięgają XVI wieku. W dawnych aktach istnieją adnotacje z 1529 i 1533 r. informujące, że wieś Fasty z Folwarkiem Bacieczki należały do monasteru w Supraślu. Można też znaleźć informacje o fundacji księcia Chodkiewicza „cerkwi drewnianej w folwarku Bacieczki”. Ta świątynia została rozebrana w 1773 r. i przewieziona do wsi Zawyki, gdzie dzisiaj znajduje się rzymskokatolickie sanktuarium maryjne. Zgodnie z tradycją i ustnymi przekazami, drewniana cerkiew w Bacieczkach znajdowała się na lokalnym cmentarzu i była poświęcona św. apostołowi Janowi Teologowi. Etymologia nazwy Bacieczki wywodzi się od wyrazu „baciuszka” i, najprawdopodobniej, wskazuje, że ziemie te były uposażeniem lokalnego duchowieństwa obsługującego te tereny i rezydującego w położonej nieopodal wsi Fasty.
   Arcybiskup białostocki i gdański Jakub nową parafię, położoną w północno-zachodniej części Białegostoku, erygował w dniu 29 maja 2007 roku. W tym samym roku powstała tymczasowa świątynia, która służy wiernym do czasu powstania nowej cerkwi. Budynek świątyni tymczasowej ma swoją długą historię. Pierwotnie powstał on w Hajnówce na potrzeby tutejszego nadleśnictwa. Z czasem został przerobiony na cerkiew św. Mikołaja i służył wiernym zanim do użytku nie został oddany sobór Świętej Trójcy. Następnie jako świątynia tymczasowa służył w Czyżach, gdzie odbudowywano spaloną cerkiew, skąd trafił do Białegostoku na osiedle Nowe Miasto, gdzie budowano cerkiew św. Jerzego. W 2007 r. drewnianą świątynię przetransportowano na Bacieczki. W tymczasowej świątyni toczy się normalne życie liturgiczne i modlitewne do czasu, gdy na sąsiadującym terenie powstanie nowa świątynia.
   Budowę właściwej cerkwi parafialnej rozpoczęto w 2014 r. według projektu znanego białostockiego architekta Jana Kabaca. Do połowy 2017 r. zakończono prace nad fundamentami i przystąpiono do kolejnego etapu, czyli budowy ścian.
   W tymczasowej świątyni zostały zgromadzone wyjątkowe i cenne relikwie świętych, z których za najcenniejsze można uznać relikwie świętych darmo leczących Kosmy i Damiana Rzymskich. Przybyły one do Białegostoku w 2009 r. z Serbii i są darem Diecezji Kosowa i Metochii. W cerkwi św. Jana Teologa znajdują się również cząstki relikwii św. cara serbskiego wielkomęczennika Łazarza, świętych Hioba i Amfilochiusza z Poczajowa, św. Dawida z Geradży (Gruzja) i św. Mikołaja, biskupa serbskiego.
   Parafia na Bacieczkach swoje święto parafialne obchodzi 9 października, tj. w dniu pamięci św. apostoła Jana Teologa, ale równie uroczyście obchodzi się tu pamięć świętych darmo leczących Kosmy i Damiana (14 listopada) oraz pamięć św. wielkomęczennika Łazarza, cara serbskiego. Drugie z tych świąt przypada 28 czerwca i jest jednocześnie rocznicą poświęcenia cerkwi domowej św. Mikołaja Serbskiego.
   W 2015 r. parafia św. Jana Teologa ukończyła budowę domu parafialnego, który stanowi symbiozę przestrzeni użytkowej, mieszkalnej oraz sakralnej, ponieważ w murach nowego budynku powstała wyjątkowa i unikalna świątynia domowa poświęcona współczesnemu świętemu – Mikołajowi (Vielimiroviciowi). Nowa cerkiew jest związana z serbską tradycją liturgiczną i architektoniczną. Jest ona rezultatem wieloletniej braterskiej przyjaźni i współpracy parafii na Bacieczkach i Serbskiej Cerkwi Prawosławnej.
   Od 2012 r. parafia św. Jana Teologa jest organizatorem Festiwalu Kultury Serbskiej Vidovdan, który odbywa się corocznie w Białymstoku. Podczas czwartej edycji festiwalu, 28 czerwca 2015 r., miało miejsce poświęcenie nowej cerkwi św. Mikołaja Serbskiego. Właśnie w dniu, który Serbowie nazywają Vidovdan (dzień św. Wita) i który upamiętnia bitwę na Kosowym Polu w 1389 r., oddano świątynię do użytku. Jest to jedyna cerkiew na świecie, poza granicami jurysdykcji Serbskiej Cerkwi Prawosławnej, poświęcona św. Mikołajowi Serbskiemu. Nabożeństwu przewodniczył arcybiskup białostocki i gdański Jakub wraz z biskupem supraskim Grzegorzem oraz biskupem valjevskim Milutinem z Serbii w asyście duchownych z Polski, Serbii i Ukrainy. Poświęcenia cerkwi dokonał biskup Milutin, który stoi na czele diecezji z siedzibą w mieście Valjevo. To właśnie z tych terenów pochodził św. Mikołaj i tutaj znajduje się monaster, w którym spoczywają relikwie tego wielkiego serbskiego świętego. Serbscy hierarchowie przekazali nowej cerkwi nadzwyczajne dary. Biskup Milutin przywiózł do Białegostoku cząstkę relikwii św. Mikołaja Serbskiego, która spoczęła w nowej cerkwi. Natomiast serbski patriarcha Ireneusz, za pośrednictwem proboszcza belgradzkie soboru patriarszego ks. prot. Petra Lukicia, przekazał do nowej świątyni relikwie św. wielkomęczennika Łazarza Serbskiego. Umieszczono je w ołtarzu świątyni. W uroczystości poświęcenia nowej cerkwi wzięło udział wielu wiernych oraz dostojni goście – duchowni Kościoła rzymskokatolickiego, przedstawiciele władz państwowych, ambasador Republiki Serbii w RP wraz z korpusem dyplomatycznym. Obecni byli także przedstawiciele serbskiej armii.
   Domowa cerkiew ma wyjątkową polichromię wykonaną przez wybitnych serbskich malarzy prof. Gorana Janićijevicia i Miodraga Milutinovicia. Na stosunkowo niedużej powierzchni znalazły się wizerunki 138 postaci świętych naturalnej wielkości, co jest rzadkością w sposobach przedstawiania świętych we współczesnym świecie. Polichromia jest wykonana metodą al secco w stylu neobizantyjskim, nawiązując jednocześnie do serbskiej tradycji ikonografii. Dobór świętych na malowidłach nie jest przypadkowy. Na ścianach świątyni znaleźli się święci z całego świata, z różnych wieków, ale kluczowe miejsce zajmują pochodzący z terenów Rzeczypospolitej oraz Serbii. Polichromia cerkwi św. Mikołaja Serbskiego przedstawia syntezę motywów biblijnych – wielkich świąt cerkiewnych oraz postaci świętych szczególnie czczonych lokalnie oraz tych o charakterze globalnym. W kopule został umieszczony Chrystus Pantokrator na czerwonym tle symbolizującym Zmartwychwstanie. Wokół Zbawiciela na trójkątnych płaszczyznach zostały przedstawione symbole czterech ewangelistów: Mateusza – anioł, Marka – lew, Łukasza – wół i Jana – orzeł. Poniżej kopuły, na czterech prostokątnych ścianach z niewielkimi oknami, znajduje się kompozycja przedstawiająca starotestamentowych proroków, którzy w dłoniach trzymają zwoje z fragmentami proroctw o narodzinach Zbawiciela. Taki układ został zaczerpnięty z fresków zdobiących niegdyś kopułę cerkwi Zwiastowania Najświętszej Bogarodzicy w Supraślu. Na suficie znajdują się postacie świętych w okrągłych medalionach. Na pierwszym planie umieszczono czterech ewangelistów, następnie święte niewiasty. Po stronie północnej, nad miejscem dla chóru, zlokalizowane są postacie świętych hymnografów i autorów tekstów liturgicznych. W absydzie nad ołtarzem znajduje się przedstawienie Bogarodzicy zwane „Szersza niebios” (w Polsce znane jako ikona Bogarodzicy „Znak”). Poniżej przedstawieni zostali aniołowie ubrani w diakońskie szaty. W centrum wschodniej ściany nad ołtarzem znajduje się polichromia poświęcona świętu Zmartwychwstania Pańskiego w kompozycji zwanej „Zstąpienie do otchłani”. Najbardziej reprezentatywnym przykładem umieszczania właśnie tej kompozycji w tym miejscu jest cerkiew Chrystusa Zbawiciela na Chorze w Konstantynopolu, której czternastowieczny fresk przedstawiający zejście Chrystusa do otchłani i zmartwychwstanie umarłych stał się wzorem dla polichromii w cerkwi św. Mikołaja Serbskiego. W dolnej części malowideł w prezbiterium ukazana jest „służba świętych hierarchów”, której przewodniczą święci liturgiści Bazyli Wielki i Jan Chryzostom. Dalej kolejno przedstawieni są wielcy Ojcowie Cerkwi. „Służbę świętych hierarchów” zamykają postacie znajdujące się za ikonostasem: z lewej strony – św. archanioł Gabriel i z prawej strony – Bogarodzica, tworząc tym samym kompozycję Zwiastowania. Uwzględniając modernistyczną architekturę całego budynku, w nawie głównej świątyni poświęcono znaczną część miejsca na przedstawienie wielkich świąt cerkiewnych. Na północnej ścianie, naprzeciw wejścia, znajduje się ikona Przemienienia Pańskiego. Obok Przemienienia znajduje się wyobrażenie Golgoty i Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Po przeciwnej stronie cerkwi, jako antyteza Ukrzyżowania, znalazła się ikona Chrztu Pańskiego, która symbolicznie podkreśla charakter cerkwi św. Mikołaja. Tutaj bowiem sprawowany jest sakrament chrztu. Południowa ściana świątyni zawiera wyjątkowe przedstawienie patrona parafii św. ap. Jana Teologa. Trzyma on bowiem w dłoniach miniaturę budującej się cerkwi ku jego czci. Nad drzwiami wejściowymi, zgodnie z serbską tradycją ikonograficzną, został namalowany św. archanioł Michał z mieczem w dłoni. Symbolicznie przedstawia on obrońcę, który chroni świątynię. Zachodnia ściana została opatrzona z obu stron polichromią. Wewnątrz cerkwi znajdują się postacie świętych związanych z Prawosławiem w Polsce, m.in.: św. Gabriel Zabłudowski, św. Antoni Supraski i św. Grzegorz Peradze. Swoje miejsce mają też święci Hiob i Amfilochiusz z Poczajowa, których modlitewna pamięć jest bardzo żywa na Podlasiu. Zewnętrzna ściana ma największą powierzchnię, co dało możliwość stworzenia polichromii dużych rozmiarów. Została ona podzielona na trzy strefy. W górnej części zobrazowano Ostatnią Wieczerzę oraz Pięćdziesiątnicę – zesłanie Świętego Ducha na apostołów. Środkową i dolną strefę wypełniono postaciami serbskich świętych. Znajdują się tu postacie z różnych okresów historii Serbii: począwszy od św. Sawy, poprzez świętych władców, biskupów i męczenników XX wieku. Na zewnętrznych ścianach domu parafialnego, w którym znajduje się cerkiew św. Mikołaja, powstały dwa freski przedstawiające Bogarodzicę z Dzieciątkiem oraz patrona świątyni – św. Mikołaja Serbskiego. Ikony zostały wykonane tradycyjną metodą fresków, na mokrym tynku, do którego użyto specjalnie gaszonego wapna i płukanego rzecznego piasku. Technika bezpośrednio nawiązuje do średniowiecznej tradycji tworzenia fresków stosowanej na Bałkanach i w dzisiejszych czasach jest unikatowa w skali naszego kraju. Należy podkreślić, że całość polichromii w cerkwi św. Mikołaja Serbskiego jest darem Serbskiej Cerkwi Prawosławnej, która poniosła wszystkie koszty powstania tego dzieła.
   Ikonostas w cerkwi św. Mikołaja Serbskiego jest dziełem uznanego rzeźbiarza z Białegostoku – Leona Naumiuka. W ręcznie rzeźbiony i bogato zdobiony ikonostas wkomponowane są cztery dużych rozmiarów ikony, co razem tworzy wyjątkową i harmonijną całość. Na ikonach przedstawiono: Jezusa Chrystusa, Bogarodzicę z Dzieciątkiem, św. Mikołaja Serbskiego – patrona cerkwi – oraz św. Petkę, w naszej tradycji częściej nazywaną św. Paraskiewą. Postacie świętych są ukazane na zielonym tle, co symbolicznie wiąże bizantyjską i słowiańską tradycję malarską. Autorami ikon są również twórcy całej polichromii w cerkwi, ikonografowie Goran Janićijević i Miodrag Milutinović.
W okna cerkwi św. Mikołaja Serbskiego zostały wstawione witraże. Ich autorką jest Helena Gromak-Ołdytowska z Supraśla. Motywem przewodnim witraży jest obecny we wszystkich częściach świątyni ornament polistaurion powstały z powtarzających się krzyży równoramiennych wykonanych ze szkła niebieskiego i bezbarwnego. W każdym z witraży umieszczony jest inny symbol. W oknie znajdującym się z lewej strony, bezpośrednio nad stołem ofiarnym (żertwiennikiem), widnieje orzeł jako symbol ewangelisty Jana Teologa –patrona parafii. Motyw został zaczerpnięty z oficjalnej pieczęci parafialnej i jest używany w tej formie jako symbol prawosławnej wspólnoty na Bacieczkach. Witraż w środkowym oknie, znajdującym się nad ołtarzem, przedstawia białego gołębia, wokół którego widnieją kolorowe promienie. Jest to bezpośrednie odwołanie do ikonografii święta Chrztu Pańskiego, gdzie Święty Duch zstępuje na Syna Bożego pod postacią gołębia. Umieszczony nad ołtarzem nawiązuje do tajemnicy Ofiary Eucharystycznej. W trzeciej kompozycji zlokalizowanej z prawej strony prezbiterium widnieje krzyż wzięty bezpośrednio ze średniowiecznej tradycji Serbii i związany z kultem św. wielkomęczennika Łazarza, cara serbskiego, którego cząstka relikwii znajduje się w ołtarzu cerkwi.
   Od dnia poświęcenia cerkwi domowej toczy się w niej życie liturgiczne. Regularnie sprawowane są w niej nabożeństwa i sakramenty. W każdą środę i sobotę celebrowana jest Święta Liturgia. Tutaj chrzci się dzieci, zanosi modlitwy za parafian, odprawia nabożeństwa za zmarłych. Cerkiew ta stała się integralną częścią życia prawosławnej wspólnoty na Bacieczkach.
   Cerkiew domowa, połączona z salą parafialną, służy też wiernym jako miejsce spotkań i aktywności kulturalnych. Często odbywają się tu koncerty, przedstawienia, spotkania, konferencje naukowe. Prawosławne środowisko akademickie Białegostoku spotyka się tu na wspólnych modlitwach. Dzięki relikwiom św. Mikołaja Serbskiego do cerkwi przybywa też wielu wiernych pragnących oddać cześć temu wyjątkowemu świętemu.
   Od 2012 r. parafia św. Jana Teologa jest pomysłodawcą i organizatorem Festiwalu Kultury Serbskiej Vidovdan, który odbywa się w czerwcu każdego roku, przede wszystkim w Białymstoku, ale również w wielu miastach regionu: Supraślu, Ełku, Łomży czy Suwałkach. Odbyło się już sześć edycji festiwalu, który przyciąga wielu zainteresowanych. Festiwal ma za zadanie przybliżanie i propagowanie kultury i duchowości szeroko pojętych Bałkanów, podkreślając bliskie związki naszego narodu ze Słowianami z południa. Festiwal Vidovdan działa pod honorowym patronatem Ambasadora Republiki Serbii w RP i jest finansowany z budżetów województwa podlaskiego, miasta Białegostoku i Ministerstwa Kultury Republiki Serbii.
   W ostatnich latach parafia św. Jana Teologa dwukrotnie wzięła udział w głosowaniu na białostocki budżet obywatelski, proponując swój projekt „Bulwary św. Jana Teologa”. Projekt spotkał się z dużym zainteresowaniem białostoczan i zwyciężył w głosowaniach. Miasto Białystok za kwotę ponad 3 milionów złotych zagospodarowało tereny okalające parafię tworząc nowe bulwary. Dzięki temu wokół cerkwi parafialnej powstał rozległy park rekreacyjny z licznymi atrakcjami i udogodnieniami dla mieszkańców. Bulwary św. Jana Teologa sąsiadują bezpośrednio z terenem parafii i stanowią dodatkową alternatywę w prowadzonej przez parafię pracy z dziećmi i młodzieżą.
   Pierwszym proboszczem parafii św. Jana Teologa na Bacieczkach był ks. prot. Sławomir Tomaszuk (2007-2009). Od 2009 r. funkcję proboszcza w parafii na Bacieczkach pełni ks. prot. Marek Wawreniuk. W parafii posługę duszpasterską niosą również: ks. Michał Czykwin, ks. Adam Jakuc oraz nadetatowy diakon Piotr Makal. W parafii działają trzy chóry: dorosły, młodzieżowy i dziecięcy, którymi dyrygują odpowiednio Marcin Aleksiejuk, matuszka Tatiana Wawreniuk i Anna Waśkowska. Rolę psalmistów pełnią matuszka Elżbieta Makal i Marianna Łuszcz.


ks. Michał Czykwin







 

 

serwisy internetowe strony internetowe